Samenvatting
Schone energie en mobiliteit beschikbaar, bereikbaar en betaalbaar voor iedereen. Dat is de missie van Koolen Industries. De energietransitie is op wereldschaal verder dan de meeste mensen in Nederland denken. Waarom? De technologie is bewezen, schone energie vanuit zon en wind is nu al de goedkoopste energiebron en het vermindert de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. Tegelijkertijd wordt de noodzaak om te verduurzamen steeds duidelijker door de zichtbaar toenemende gevolgen van klimaatveranderingen. Ook wet- en regelgeving -denk bijvoorbeeld aan ESG- wordt vanaf nu in rap tempo strenger. Het is geen vraag meer of de energietransitie gaat gebeuren maar hoe snel het zal gaan. We zijn het kantelpunt en het “point of no return” voorbij en de energietransitie zal daarom vanaf nu alleen nog maar sneller gaan.
De economie zal als gevolg hiervan de komende jaren ingrijpend veranderen. We gaan van een op olie en gas gebaseerde economie naar een economie gebaseerd op schone energie. Wij geloven bij Koolen Industries in het principe ‘Stop making fires’, dat er vanuit gaat dat we stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen. Als alternatief zetten we grotendeels in op elektrificatie, niet alleen van de huidige elektriciteitsproductie, maar juist ook van de overige 80% van het energieverbruik op het gebied van warmte en transport. Het verduurzamen en elektrificeren van warmte en transport blijft vaak onderbelicht, maar vertegenwoordigt het grootste deel van het energieverbruik. Met bestaande technologieën is er al veel mogelijk. Elektrificatie heeft grote impact op het huidige energiesysteem en vraagt om nieuwe oplossingen op het gebied van transport, flexibiliteit, energieopslag en slimme aansturing.
Wij geloven dat wij vanuit Nederlands ondernemerschap een fantastische bijdrage kunnen leveren aan de verdere versnelling van de wereldwijde positieve trends. We hebben veel goede kaarten in handen om een toekomstbestendige, nieuwe economie te bouwen, met werkgelegenheid en bestaanszekerheid voor de mensen in Nederland en daarbuiten. Dat is ook hard nodig, omdat met het wegvallen van het goedkope Groningse gas een belangrijke levensader van onze huidige economie is doorgesneden. Ter vervanging van de hieraan gerelateerde inkomsten en banen hebben we nieuwe verdienmodellen en succesvolle Nederlandse bedrijven nodig. De energietransitie biedt hiervoor de perfecte kansen. Om de kansen ook daadwerkelijk te pakken hebben we een nieuwe industriepolitiek nodig. Een industriepolitiek die de investeringen in het oude systeem van fossiele brandstoffen zo snel mogelijk vervangt door investeringen in de nieuwe economie, gebaseerd op schone energie en schone mobiliteit.
In deze position paper beschrijven we de visie van Koolen Industries op de energietransitie en de toekomstige economie, gebaseerd op schone energie en wat er volgens ons voor nodig is om als Nederland een belangrijke rol te spelen in deze nieuwe wereldwijde economie.
Inhoudsopgave
Klik om naar de sectie te gaan
1. De energietransitie in perspectief
Voordat we de details van de energietransitie induiken, schetsen we kort de context van het verloop van grote transities. Dit leert ons veel van wat belangrijk is en welke factoren invloed hebben op het bereiken van het ‘tipping point’ op weg naar massa-adoptie. Daarnaast bespreken we de samenhang tussen de energietransitie en het klimaatprobleem.
1.1 Hoe grote transities werken
Of het nu gaat om de agrarische revolutie, de industriële revolutie of de digitale revolutie; de geschiedenis leert ons dat grote wereldwijde transities verlopen volgens een aantal economische wetmatigheden. Wij spreken liever van een “transitie” in plaats van “revolutie” en zullen dat woord vanaf nu ook gebruiken. Een grote wereldwijde transitie is altijd een samenloop van nieuwe technologie die een fundamentele behoefte van de consument beter en goedkoper vervult dan voorheen. Voor massa-adoptie moet voldaan worden aan de volgende criteria:
Betrouwbaarheid: het werkt gewoon en je kunt er op vertrouwen
Klantbeleving: deze is beter dan het huidige, voorgaande, alternatief
Prijs: deze is lager dan het huidige, voorgaande, alternatief
Zodra de nieuwe techniek kwalitatief aan de eerste twee criteria voldoet en het moment is bereikt dat de nieuwe techniek goedkoper is, is het tipping point bereikt en volgt een snelle adoptie en wereldwijde uitrol.
Als we vanuit deze kennis naar de energietransitie kijken dan zien we dat de nieuwe technologieën voor het opwekken van schone elektriciteit, elektrische mobiliteit, en elektrificatie van warmte in verschillende mate al voldoen aan de criteria voor massa adoptie:
Betrouwbaarheid & beschikbaarheid: De werking van een flink aantal technieken is inmiddels op schaal bewezen. Denk aan zon- en windenergie, elektrische auto’s, laadpalen, warmtepompen en meer.
Klantbeleving: De klantervaring van zowel het zelf opwekken van energie als het gebruik ervan is positief. Elektrische toepassingen als elektrische auto’s en warmtepompen worden door steeds meer gebruikers zeker zo positief beoordeeld als het fossiele alternatief.
Prijs: Zon- en windenergie zijn voorbeelden van schone elektriciteitsopwek die nu al goedkoper zijn dan de voorgaande, fossiele alternatieven en daardoor wereldwijd worden toegepast. Bij EV’s ligt de ‘Total cost of ownership’ per gereden kilometer lager dan bij fossiele auto’s, ondanks de (overigens snel dalende) relatief hoge aanschafprijs.
De wereldwijd nieuw bijgebouwde capaciteit voor elektriciteitsproductie bestaat nu al voor meer dan 75% uit zon- en windtechnologie. In nieuwe kolen-, gas- of kerncentrales wordt nauwelijks nog geïnvesteerd. Dit betekent dat we voor elektriciteitsopwek het wereldwijde tipping point richting duurzaam al voorbij zijn en dat dit vanaf nu alleen nog maar verder zal versnellen. Lees meer hierover in hoofdstuk 2.
1.2 De energietransitie versus het klimaatprobleem
De begrippen energietransitie en klimaatprobleem worden vaak door elkaar gebruikt. Ze hebben natuurlijk ook veel met elkaar te maken, maar zijn niet hetzelfde.
Het klimaatprobleem verwijst naar de opwarming van het klimaat op aarde, vanwege de uitstoot van broeikasgassen door menselijke activiteiten. Dit leidt tot problemen zoals stijging van de zeespiegel, extreme weersomstandigheden en verstoring van de natuur. Ook heeft het impact op onze economische systemen.
De link tussen het klimaatprobleem en energietransitie zit hem in het feit dat ruim 70% van de broeikasuitstoot door mensen voortkomt uit verbranding van fossiele brandstoffen voor energie en transport. Dit wordt duidelijk gemaakt door onderstaand plaatje.
De energietransitie is daarmee een belangrijk middel om het klimaatprobleem aan te pakken. Het houdt in dat we voor het voldoen aan de vraag naar energie en transport verschuiven van fossiele brandstoffen (zoals steenkool, olie en gas) naar duurzame, hernieuwbare energiebronnen (zoals zon- en windenergie). Met deze verschuiving kunnen we de uitstoot van broeikasgassen significant verminderen, en daarmee de oorzaak van het klimaatprobleem aanpakken. De boodschap is simpel en helder: we moeten stoppen met verbranden. Dit position paper richt zich specifiek op de transitie naar schone energie en schone mobiliteit.
2. Energietransitie uitgelegd
In dit hoofdstuk analyseren we de huidige wereldwijde gebruik van fossiele brandstoffen en bespreken we de trends in het energielandschap: een sterke toename van duurzame opwek en elektrificatie van diverse energietoepassingen zoals warmte en transport.
2.1 Huidige inzet fossiele brandstoffen
Het wereldwijde gebruik van fossiele brandstoffen voor energietoepassingen is grofweg te verdelen in 3 grote brokken:
Elektriciteit. 20% van de energietoepassingen van fossiele brandstoffen wereldwijd behelst de opwek van elektriciteit. Deze opwek van elektriciteit wordt momenteel wereldwijd in snel tempo verduurzaamd. Het kleinste deel van de energietransitie heeft tot dusver de meeste aandacht gekregen en voortgang geboekt.
Transport beslaat 30% van de wereldwijde energietoepassing van fossiele brandstoffen; grofweg te verdelen naar 50% personenauto’s, 25% vrachtauto’s en 25% scheepvaart, vliegtuigen, bussen, motoren en spoor. Referentie zie figuur in hoofdstuk 1.2.
Warmte. 50% van het verbruik van fossiele brandstoffen in de wereld ziet toe op productie van warmte. Toch is warmte vaak nog een onderbelicht thema in de energietransitie en klimaatdiscussie. Door de grote beschikbaarheid van fossiele brandstoffen is warmte bijna overal te maken. Veel restwarmte wordt geloosd in de lucht of water zonder hergebruik.
De helft van alle warmte ter wereld wordt gemaakt voor industriële processen, de andere helft voor het verwarmen van woningen en andere gebouwen.
Een deel van de benodigde energie voor warmte kan bespaard worden door isolatie, maar ook door hergebruik van restwarmte.
Daarnaast biedt warmteproductie met behulp van schone energie in plaats van fossiele brandstoffen grote kansen voor reductie van de CO2 uitstoot.²
De energietransitie zorgt voor verduurzaming van al deze toepassingen. Wij geloven bij Koolen Industries in het principe 'Stop Making Fires’ dat er vanuit gaat dat we in de eerste plaats stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen. De sleutel daarbij is verduurzaming van de opwek van elektriciteit in combinatie met elektrificatie van zoveel mogelijk energietoepassingen. Voor sommige toepassingen zal dit op korte termijn moeilijk zijn; in die specifieke gevallen zal worden gekeken naar koolstofvrije energy fuels en/of het afvangen van CO2.
2.2 Trend: Energie uit zon en wind is nu al de goedkoopste bron van elektriciteit
De afgelopen jaren zijn de kosten voor zonnepanelen en windmolens wereldwijd sterk gedaald. De prijs van elektriciteit vanuit deze duurzame opwekmiddelen is daarom nu zelfs lager dan fossiele alternatieven. Zoals te zien in het onderstaande figuur waarin de kostenontwikkelingen van elektriciteitsopwek zijn weergegeven.
De kosten van zonne-energie (PV) dalen het snelst. Deze daling zal nog langere tijd doorzetten vanwege efficiencyverhoging en schaalvergroting van productie en toepassing. Deze prijsontwikkeling is cruciaal voor massa-adoptie van een nieuwe technologie, zoals we ook beschreven in hoofdstuk 1. Dit vertaalt zich direct door naar het wereldwijde aandeel nieuw bijgebouwde energie. In 2022 bestaat meer dan 80% van de 424 GigaWatt nieuw geïnstalleerde produktiecapaciteit uit zon- en windenergie.
Door het snel toenemende opgesteld vermogen voor duurzame opwek, neemt ook het aandeel duurzame stroom in de totale elektriciteitsmix toe. De ontwikkeling van de duurzame stroomfractie in de Nederlandse elektriciteitsmix wordt weergegeven in onderstaand figuur. Daaruit blijkt dat in Nederland in het tweede kwartaal van 2023 meer dan de helft van de totale elektriciteitsproductie duurzaam was. Het is goed te beseffen dat het totale aandeel elektriciteit slechts 20% van ons totale energieverbruik is.
2.3 Elektrificatie van warmte en transport
Terwijl de wereldwijde elektriciteitsproductie met rasse schreden duurzamer en daarmee goedkoper wordt, neemt elektrificatie van warmteproductie en transport logischerwijs toe.
Transport
Het elektrificeren van transport maakt goede stappen. Van auto’s, bussen, vrachtauto’s, bouwmaterieel, landbouwvoertuigen, treinen tot binnenvaartschepen.
De verwachting is dat in 2023 18% van alle verkochte personenauto’s wereldwijd elektrisch is. Dat is 4,5 keer zoveel als in 2020.⁷
Qua vrachtvervoer zijn er steeds meer elektrische opties. In Nederland legt 78% van het vrachtvervoer minder dan 150 kilometer per dag af en kan daardoor relatief makkelijk elektrificeren. In die gevallen kan namelijk ‘s nachts geladen worden met minder zware laadinfrastructuur. Door de steeds betere batterijcapaciteit worden ook langere afstanden met elektrische vrachtwagens steeds haalbaarder.⁸
Rekenvoorbeeld elektrisch transport Elektrisch transport draagt flink bij aan reductie van CO2 uitstoot en is financieel gezien ook heel interessant. De aanschafkosten van een elektrische truck en bijbehorende infrastructuur zijn hoger, maar de operationele kosten van een elektrische truck zijn aanzienlijk lager. De onderhoudskosten van een elektrisch voertuig, maar ook de kosten voor elektriciteit zijn veel lager dan die van diesel. Met 1 liter diesel van € 1,40 kan je gemiddeld 2,5 km rijden = € 0,56 / km. Met 1 kWh van € 0,25 kan je gemiddeld 1 km rijden, dat is ruim 2 keer goedkoper. Met eigen elektriciteitsopwek, slimme inkoop en slim gebruik van energie kan dat nog goedkoper. Ook zijn er diverse subsidies en is het gebruik van duurzame stroom extra lucratief vanwege de HBE (Hernieuwbare Brandstof Eenheden), een verhandelbaar bewijs van duurzaam geladen kilowatturen. Transportondernemers kunnen daardoor met een elektrische vloot een groot concurrentievoordeel behalen. |
Warmte voor huizen en gebouwen
Warmtepompen die werken op schone energie zijn goede apparaten om huizen en gebouwen mee te verwarmen. Dit komt door de ‘Coëfficiënt of performance’ (COP), waarbij 1 kWh elektriciteit omgezet kan worden in 2 tot zelfs 5 kWh warmte. De warmte wordt niet direct geproduceerd uit stroom, maar de warmte wordt verzameld uit de buitenlucht, water of bodem. Daarbij kan een temperatuursprong gemaakt worden van 30 tot 80 graden. Warmtepompen zijn er in vele soorten en maten en worden al op flinke schaal toegepast. Van ruimteverwarming, tot huizen, gebouwen en zelfs grote centrale warmtepompen waar met een warmtenet de warmte verdeeld wordt over hele wijken. Warmtepompen zijn in sommige gevallen minder geschikt, bijvoorbeeld bij gebrek aan eigen buitenruimte, of bij een zeer lage isolatiegraad. In die situaties biedt een combinatie met andere type elektrische verwarmingsoplossingen uitkomst.
Bijvoorbeeld met infrarood warmtepanelen. Deze bieden de mogelijkheid om ruimtes of zelfs hele huizen, (heel gericht) elektrisch te verwarmen. Infraroodpanelen zetten elektriciteit direct om in warmte en stralen deze warmte gericht uit om plaatselijk extra comfort te creëren, zoals achter een bureau of bij een zit- of eethoek.
Warmte voor de industrie
De industrie kent een grote variatie aan warmtevraag, van lage temperaturen onder de 100 graden tot hoge temperaturen tot 1000 graden en hoger. Specifieke industriële warmtepompen zijn in ontwikkeling om de heel hoge temperaturen te realiseren. Maar directe omzetting van stroom naar hitte wordt hier ook voor ingezet. Het is technisch en financieel van groot belang om in dat geval een warmteopslagsysteem toe te voegen, om de hoge temperatuur warmte te kunnen bufferen. Dan kan warmte gemaakt kan worden op de momenten dat elektriciteit extra duurzaam en goedkoop is, zoals bijvoorbeeld bij goede wind en/of zonnekracht, en later op het juiste moment in het productieproces worden ingezet. Het Duitse bedrijf Kraftblock heeft een warmteopslagsysteem op containerformaat, waar tot boven de 1300 graden warmte opgeslagen kan worden. Dit systeem is ook geschikt om hoge temperatuur restwarmte op te vangen voor later gebruik.
2.4 Hogere efficiency door elektrificatie
Bijkomend voordeel van elektrificatie van warmte en transport is dat het gebruik van elektriciteit veel efficiënter is dan het gebruik van fossiele brandstoffen. Elektrisch verwarmen heeft een hogere efficiëntie dan verwarmen met gas (door verbranding). Zo wordt bij verbranding van gas maximaal 90% van de energie-inhoud omgezet in warmte. Door de nieuwste elektrisch gedreven warmtepompen wordt uit 100% stroom al snel 400 tot 450% (COP) warmte gemaakt.
In de transportwereld is ook een grote efficiencyslag te maken door elektrificatie. Bij een verbrandingsmotor wordt maar ~20% van de energie-inhoud van de brandstof uiteindelijk omgezet in beweging, bij een elektromotor is dat meer 95%.⁹
Elektrificatie van warmte en transport leidt dus tot een veel efficiëntere manier van energieverbruik. De bandbreedtes zijn groot, maar afhankelijk van de specifieke toepassing kunnen besparingen tussen de 25 en 75% worden gerealiseerd, vergeleken met warmte en transport op basis van fossiele brandstoffen. Voor het maken van vergelijkingen tussen het huidige (fossiel) verbruik en het toekomstige elektriciteitsverbruik moeten we dus opletten dat we de enorme efficiency verbetering in berekeningen meenemen.
2.5 Flexibiliteit door energieopslag en slimme aansturing
Elektrificatie klinkt eenvoudiger dan het is. Het huidige energiesysteem is niet berekend op de snelle toename van de hoeveelheid gevraagde en geleverde elektriciteit. Op steeds meer plekken in Nederland is daardoor sprake van netcongestie en belemmert het bedrijven in nieuwbouw en uitbreidingsplannen. Ook voor particulieren zijn er lange wachtlijsten voor het verzwaren van hun aansluiting. De kosten van het stroomnetwerk zullen verder stijgen door toenemende investeringen in het elektriciteitsnetwerk, maar ook door de organisatie van meer flexibiliteit om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen.
Om te voorkomen dat het hele electriciteitsnetwerk (het ‘grid’) enorm overgedimensioneerd moet worden zodat het incidentele piekbelastingen op kan vangen, worden flexibiliteit door slimme aansturing en tijdelijke batterijopslag van schone energie cruciaal. Hierdoor kunnen we op veel plaatsen een verdubbeling bereiken van de elektriciteits transportcapaciteit door het reeds bestaande netwerk zonder noemenswaardige aanpassingen.
Organiseren van flexibiliteit en slimme software
Slim inspelen op de beschikbare energie is in de toekomst key voor economisch optimale bedrijfsvoering. We noemen dat flexibiliteit. Flexibiliteit wordt ook noodzakelijk, omdat niet op alle momenten van de dag vanzelfsprekend voldoende energie voor iedereen beschikbaar zal zijn om aan alle vraag te voldoen. Dit geldt voor grootverbruikers in de industrie, maar ook voor particulieren. Er zit ook een financiële kans in dit verhaal: het loont om flexibel te zijn. Marktpartijen die verantwoordelijk zijn voor het balanceren van de vraag en aanbod op het elektriciteitsnet geven financiële vergoedingen aan partijen die snel kunnen bij- of afschakelen. Slimme software speelt hierin een belangrijke rol voor de aansturing van de energy assets. Sympower is een partij die Europese bedrijven helpt om de flexibiliteit van hun assets om te zetten in financiële waarde. Inzet van energieopslag is ook een manier om extra flexibiliteit te creeren.
Energieopslag in het toekomstige energiesysteem
Batterijopslag zorgt ook voor flexibiliteit. Opslag van energie zorgt ervoor dat we bij overschotten de schone energie kunnen bewaren voor een later moment, maar ook dat we over schone energie kunnen beschikken als de zon niet schijnt en de wind niet waait. Verschillende vormen van opslag zijn mogelijk. Batterij opslag, opslag in chemie vormen zoals waterstof en ammoniak, en opslag in warmte lijken nu de vormen die in het meest grootschalig toegepast gaan worden. Batterijopslag wordt al veel toegepast bij grote zon- of windparken, maar ook steeds vaker door bedrijven en particulieren. Batterijopslag werkt goed voor het overbruggen van een relatief korte tijd en daarmee bijvoorbeeld om kortstondige pieken en het dag/nachtpatroon op te vangen. Opslag in chemievormen kan interessant zijn om grote overschotten aan schone energie voor langere tijd op te slaan als strategische reserves, maar ook voor efficiënt transport, zoals in hoofdstuk 3 verder wordt beschreven.
De prijsontwikkelingen voor duurzame elektriciteitsopwek zijn heel positief en zorgen voor een snelle uitbreiding van de hoeveelheid bijgebouwde capaciteit. Tegelijkertijd is er nog een grote uitdaging om de huidige fossiele warmte- en transporttoepassingen te elektrificeren en het energiesysteem hierop aan te passen. Flexibiliteit door opslag en slimme aansturing biedt grote kansen voor verdere versnelling, ook als de traditionele infrastructuur nog tekortschiet. Daarom zijn slimme aansturing en energieopslag belangrijke thema’s binnen Koolen Industries.
3. Internationaal perspectief
Nederland als een energie-onafhankelijk land is een idealistisch streven, maar technisch en economisch gezien niet haalbaar en wenselijk. Hoewel elektrificatie veel efficiënter is dan het gebruik van fossiele brandstoffen, zullen we in Nederland (en Europa) onvoldoende schone energie kunnen opwekken om alle benodigde energie te leveren. De vraag is hoe we het deel dat we importeren economisch gezien zo slim mogelijk kunnen inrichten.
3.1 Import van schone energie
Doordat we in Europa niet alle benodigde schone energie zelf kunnen opwekken, zullen we een deel moeten aanvoeren vanuit gebieden buiten Europa. De goedkoopste duurzame energie zal in gebieden worden geproduceerd waar het hele jaar veel zon en wind is, denk aan Marokko, Namibië, Midden-Oosten, Australië of Zuid Amerika. Transport vanuit die gebieden naar Europa wordt heel belangrijk, om de energiekosten hier laag te houden. Doen we dat niet, dan zullen energie-intensieve industrieën massaal verplaatsen naar gebieden waar de schone energie overvloedig -en dus tegen zeer lage kosten- aanwezig is.
Het importeren van energie uit het buitenland is niet nieuw. Nederland is een belangrijk doorvoerland door haar strategische ligging. Dat geldt sinds kort voor gas, voor olie zijn we altijd al afhankelijk geweest van import.
3.2 Lange afstand transport
Zogenaamd HVDC transport (via kabels), maakt het mogelijk om met heel hoge Voltages de duurzame elektriciteit over lange afstanden te vervoeren. Door grote fluctuaties in energieaanbod door zon en wind, maar ook door goedkope opwek in zuidelijke landen is er nog meer behoefte aan internationale transportcapaciteit. Dit is een goede oplossing voor energie die direct gebruikt kan worden. Afgelopen decennia zijn HVDC zeekabels gerealiseerd naar Noorwegen, Engeland en Denemarken. Het grootste bestaande project in China heeft een capaciteit van 7 GW, vergelijkbaar met het grootste soortgelijke project in Brazilië gerealiseerd in 2014.
HVDC netwerken ontlasten ook lokale electriciteitsnetwerken. Bij Koolen industries zijn we van mening dat het realiseren van HVDC electriciteitsnetwerken bijdraagt aan een versnelde realisatie van de energietransitie in Europa. Neem als voorbeeld het bestaande electriciteitsnetwerk in de Achterhoek in Nederland. Het netwerk kan hier maar voor een klein deel gebruikt worden voor lokale initiatieven omdat het grootste deel van de capaciteit is gereserveerd voor incidenteel internationaal transport van stroom.
HVDC is echter beperkt in ultralange afstanden en gevoelig voor sabotage. Het is daarom belangrijk ons niet volledig afhankelijk te maken van HVDC kabels en transport.
3.3 Ammoniak als Solar Fuel
De aanvoer van duurzame energie uit verdere gebieden kan volgens ons het beste door de goedkope stroom om te zetten via groene waterstof tot een vloeibaar product zoals groene ammoniak. Dit kan vervolgens per schip over de hele wereld vervoerd worden -en indien gewenst tijdelijk opgeslagen- met veel meer flexibiliteit voor producten en afnemers dan een fysieke kabel.
Electrolysers kunnen de schone energie omzetten in groene waterstof. Het maken en vervoeren van vloeibare waterstof is uiterst complex en duur en is bovendien vanuit een klimaatperspectief niet wenselijk vanwege de hoge uitstoot van methaan, een broeikasgas dat 25 keer schadelijker is dan CO2. Het is ons inziens daarom beter om het om te zetten naar een vloeibaar product met hoge energiedichtheid zoals ammoniak.
Het maken van ammoniak heeft als voordeel dat het een bekend proces is, doordat dit de grondstof is voor kunstmest, die overal ter wereld wordt gebruikt in de landbouw. Ook is er al een bestaande infrastructuur van ammoniakfabrieken en schepen.
Ammoniak heeft als nadeel dat het giftig is. Veiligheid is daarom van groot belang. Door de jarenlange ervaring van de ammoniakindustrie zijn deze risico’s door daarvoor opgeleide mensen goed onder controle te houden.
We noemen hier een aantal toepassingen waarbij ammoniak te gebruiken is. Hier komt geen CO2 bij vrij.
Omzetten van groene waterstof naar groene ammoniak zodat we op grote schaal schone energie kunnen opslaan en transporteren
Het verduurzamen van het huidige kunstmestproductieproces op basis van gas.
Inzetten als noodvoorraad energie: Een standaard 40.000 ton tank kan evenveel energie opslaan als een waterstof caverne; ongeveer 250.000 MWh
Direct toepassen in een verbrandingsmotor. De zeescheepvaart ziet hier mogelijkheden in.
Ammoniak bijmengen in biomassacentrales. Vanaf 2030 mogen er geen kolen meer worden gebruikt in de centrales. Ammoniak zou een goede aanvulling kunnen zijn op de biomassa. De Magnum centrale in de Eemshaven is hiervoor geschikt.
Vervoeren naar industriegebieden via een pijpenstelsel. Op dit moment wordt er een leiding gebouwd van Rotterdam via Chemelot naar het Ruhrgebied.
Het Nederlandse bedrijf Proton Ventures is een vooraanstaand bedrijf met veel ervaring en kennis van Ammoniak. Proton is betrokken bij tientallen projecten voor groene ammoniak produktie, transport en opslag wereldwijd.
4. Impact van Groninger Gas en noodzaak tot verandering voor Nederland
Het Groninger Gas heeft een grote rol gespeeld in onze huidige economie en welvaart in Nederland. Het wegvallen van het Groninger gas heeft daarom een enorme impact. Het vinden van alternatieve verdienmodellen is noodzakelijk voor Nederland om onze huidige sterke economie te kunnen borgen.
4.1 Het belang van Groninger gas in de Nederlandse economie
Aardgas is sinds 1966 gegroeid tot de grootste energiebron voor Nederland.
De Nederlandse energievoorziening is uniek in de wereld door de beschikbaarheid van grote hoeveelheden goedkoop, Gronings gas. Dit heeft ons in Nederland voor een groot deel onze huidige welvaart en een sterke economische positie gebracht. De aardgasbaten bedragen vanaf 1966 tot 2021 (gecorrigeerd voor inflatie met prijspeil 2021) 454 miljard euro.
Eind jaren ‘60 was het toekomstbeeld dat kernenergie de goedkoopste energiebron zou worden (dit is niet gebeurd) en men snel het gas moest opmaken. Energie-intensieve bedrijven werden ‘gelokt’ met goedkoop gas. Als gevolg is er een energie-intensieve industrie opgebouwd met grote chemische bedrijven, kassencomplexen, keramiek smelterijen en andere warmte-intensieve bedrijven.
De komst van aardgas droeg naast financiële baten ook bij aan een beter milieu. Het verdrong de veel smerigere kolen op diverse plekken. Het verving het stadsgas waarop men kookte, dat gemaakt werd door kolenvergassing. In stadsgas zat meer dan 50% waterstof en bijna 10% koolmonoxide (zeer giftig). Het aardgas verving ook de kolenkachels die veel fijnstof veroorzaakt hebben. Daarnaast werd aardgas ingezet voor stroomproductie in gascentrales. Het Groningse aardgas heeft ons in vele opzichten veel welvaart gebracht.
4.2 Gevolgen van het stoppen van Groninger gaswinning
Maar de gaskraan is nu dicht. En daarmee valt een belangrijke levensader onder onze economie weg. De gevolgen zijn enorm en worden nu in eerste instantie opgevangen door meer import. Voor de eindgebruikers betekent dit een hogere prijs en de voordelen die de overheid gaf aan diverse sectoren zijn niet meer houdbaar.
Daarbij komt nog dat aardgas altijd gepositioneerd werd als de schoonste brandstof, die het langst nodig is om de energietransitie mogelijk te maken. Maar dat beeld is nu snel aan het kantelen. Methaan, het hoofdbestanddeel van aardgas is namelijk een zwaar broeikasgas, ruim 25 keer erger dan CO2 (op een 100 jaar Global Warming Potential basis) en draagt voor ongeveer een derde bij aan de verwarming van onze atmosfeer. Naast de CO2 die vrij komt bij verbranding, leiden lekkages in de aardgasketen bij winning, transport en gebruik tot nog eens ongeveer dezelfde milieu-impact.
Een alternatief voor aardgas is dus noodzakelijk. Per huidige toepassing van aardgas zal er een beste oplossing worden gevonden. De kort door de bocht oplossing ‘we vervangen aardgas door waterstof’ is te simplistisch. Waterstof kent zeker zinvolle toepassingen, met name in de industrie. Maar veel voorgestelde nieuwe toepassingen van waterstof zijn energetisch niet efficiënt en daardoor te duur.
De realiteit is dat de wereldwijde economie opnieuw ingericht wordt, waarbij bedrijvigheid verschuift naar plekken waar goedkope, schone energie ruimschoots voorhanden is. In Nederland is dit extra urgent, omdat het wegvallen van het Groningse gas ertoe zal leiden dat energie-intensieve bedrijven gaan vertrekken. Dit vereist vergaande aanpassingen in ons denken en doen.
5. Grote kansen voor nieuwe welvaart en welzijn in Nederland
De nieuwe wereldeconomie is gebaseerd op duurzame energie in plaats van olie en gas, en daar kan Nederland een grote rol in spelen. Nederland is een kenniseconomie die in de nieuwe industriepolitiek niet zozeer alles lokaal gaat produceren, maar juist Nederlandse technologie en kennis zal exporteren.
Zoals Denemarken zich de afgelopen decennia als wereldleider op het gebied van offshore wind oprichtte met Ørsted, zo kan Nederland een leidende rol spelen in de energieopslag, EV laders, electrolysers, en ammoniak opslagtechnologie. Zowel op het gebied van de noodzakelijke hardware als software ontwikkelingen.
Dankzij stimulerend overheidsbeleid behoort Nederland tot de koplopers in de energietransitie en heeft daardoor veel kennis van deze snelgroeiende nieuwe wereld. Zo heeft Nederland bijvoorbeeld de meeste zonnepanelen per inwoner en het grootste aandeel zonne-energie van heel Europa.¹²
Er zijn relatief veel elektrische auto's in Nederland. Hierdoor kent Nederland een van de grootste en beste laadinfrastructuren van Europa voor elektrisch vervoer (EV). In Nederland zijn we tevens ver met innovatieve technologieën zoals Vehicle to Grid (2-richtingsladen), waarmee de batterij van een EV ook gebruikt kan worden om terug te leveren aan het net, een huis of kantoor.
Gezien het Groningse gas, hebben we in Nederland veel ervaring met waterstofproductie en de omzetting hiervan. Tevens zijn er enkele testcentra voor flexibele groene waterstofproductie in Nederland, evenals groene waterstofproductie technologie zoals de Battolyser. De Haven van Rotterdam is betrokken bij verschillende havens wereldwijd voor het transport van groene waterstof in de vorm van ammoniak naar Rotterdam. Ook ammoniakopslag en -verlading is in Nederland beschikbaar.
Kortom: we hebben veel goede kaarten in handen om een belangrijke positie te pakken in de energietransitie en hier een nieuw exportproduct van te maken voor Nederland.
Tegelijkertijd staat de rest van de wereld niet stil en zullen we hard moeten blijven werken om deze positie verder te versterken en uit te bouwen. Hiervoor is wel het juiste ontwikkeling en investeringsklimaat nodig. Vaak is er voldoende geld om een start-up van de grond te krijgen met angel investors. Echter, het echt op de kaart zetten van technologie vergt juist ondersteuning voor scale-ups met kapitaal, ook om de bedrijven binnen Nederland te behouden.
6. Oproep aan de politiek
6.1 Nederland heeft behoefte aan een industriepolitiek die aansluit bij de nieuwe economie
Nederland staat voor de uitdaging om haar economie te transformeren naar een duurzaam en toekomstbestendig model. Een cruciaal aspect hierin is de ontwikkeling van een vernieuwende industriepolitiek, die aansluit bij de eisen van de nieuwe economie en een aanpak die gericht is op het faciliteren en versnellen van cleantech ondernemerschap. Dit gaat verder dan het verbeteren van het energiesysteem; het beoogt onze leidende technologische kennis en maakindustrie rondom duurzame energie te ontwikkelen tot succesvolle exportproducten en -diensten, zoals warmte- en stroomopslag, hardware en software rondom laadinfra, electrolysers en ammoniaktechnologie.
6.2 Een integrale aanpak voor een duurzame toekomst
Om als land succesvol te kunnen omschakelen naar de nieuwe economie, moet de overheid haar industriepolitiek volledig afstemmen op een gezond scale-up en ondernemersklimaat. Een bloeiende start-up cultuur is niet voldoende in een tijd waar sterke overheden nationale scale-ups actief stimuleren en ondersteunen. Het is tijd voor Nederland om te durven omschakelen, de Valley of Death te overbruggen en de weg te banen voor een duurzame toekomst met voldoende verdienvermogen.
6.3 Durven omschakelen en afscheid nemen van bestaande structuren
De roep om een nieuwe industriepolitiek komt voort uit de overtuiging dat Nederland moet durven omschakelen en afscheid moet nemen van bestaande structuren, systemen en bedrijven. Het formuleren van een gedegen beleid is van essentieel belang, vooral gericht op het faciliteren en versnellen van cleantech ondernemerschap. Dit streven beoogt niet alleen de verbetering van het Nederlandse energiesysteem, maar ook de ontwikkeling van leidende technologische kennis en maakindustrie op het gebied van duurzame energie.
6.4 Toekomstgericht denken en verdienmodellen van 2040 en verder
Een effectieve industriepolitiek moet zich richten op het omzetten van cleantech kansen naar schone industrietakken die dienen als basis voor toekomstige verdienmodellen voor Nederland. Dit vraagt om toekomstgericht denken, waarbij rekening wordt gehouden met de wereld in 2040 en verder. Een integrale aanpak is nodig om een level playing field te creëren met goederen die uit het buitenland komen, zodat Nederland kan concurreren op internationaal niveau.
6.5 Concrete uitwerking en noodzakelijke voorwaarden
Het ontwikkelen van een nieuwe industriepolitiek vereist niet alleen een heldere visie, maar ook concrete uitwerking en het definiëren van voorwaarden. Het onderwijssysteem op alle niveaus aanpassen aan de inzichten en eisen van de nieuwe economie, het creëren van een aantrekkelijke werkomgeving en het belonen in plaats van straffen van ondernemende werknemers zijn slechts enkele van de cruciale aspecten die in deze context moeten worden aangepakt. In deze context is het noodzakelijk om te kijken naar het herzien van fiscale regels met betrekking tot werknemersparticipatie, waarbij de overheid pas belasting zou moeten innen op het moment dat een werknemer zijn aandelen, al dan niet verkregen via een optieregeling, daadwerkelijk verkoopt.
Het stimuleren van actieve werknemersparticipatie kan leiden tot een nieuw cohort van individuen die bereid zijn hun verdiende kapitaal opnieuw te investeren in innovatieve bedrijven. Het heroverwegen van fiscale regels, met name ten aanzien van financiële werknemersparticipatie, is van essentieel belang om deze positieve trend te bevorderen. Door de belastingheffing uit te stellen tot het moment van verkoop, wordt niet alleen de betrokkenheid van werknemers gestimuleerd, maar ontstaat ook een gunstig klimaat voor de groei van nieuwe ondernemingen.
Het is van groot belang dat bij de ontwikkeling van een nieuwe industriepolitiek ook wordt gekeken naar specifieke maatregelen die de investeringsbereidheid beïnvloeden. Een doordachte aanpak, waarbij rekening wordt gehouden met fiscale prikkels die nodig zijn om als investeerder in te zetten op de nieuwe economie, zal ook een cruciale rol spelen bij het vormgeven van een robuuste economie voor de toekomst.
6.6 Ondersteuning van cleantech scale-ups
Een gezond ontwikkel- en investeringsklimaat is van cruciaal belang voor het succes van cleantech scale-ups. Nederland heeft momenteel een bloeiend start-up klimaat, maar scale-ups ervaren moeilijkheden in het doorgroeien naar grote bedrijven.
De vrees voor het ontbreken van een nieuwe industriepolitiek maken het voor cleantech scale-ups moeilijk om groeikapitaal aan te trekken. Dit leidt vaak tot het fenomeen van de 'Valley of Death', waarin veel start-ups stranden.
De periode tussen de lancering van een product en het bereiken van succes als bedrijf brengt een aanzienlijke financieringsbehoefte met zich mee. Dit komt doordat winstgevendheid vaak pas wordt behaald wanneer een bepaalde schaal of omvang is bereikt. Deze fase staat bekend als de "Valley of Death”, waarin het moeilijk is om financiering te verkrijgen. In vergelijking met landen zoals de VS en China, waar scale-ups intensief worden gefaciliteerd, loopt Nederland achter in de ondersteuning van deze cruciale groeifase.
De overheid kan de cleantech scale-ups helpen door zaken als een goed visum en werkvergunningsbeleid voor internationale hoogopgeleide technische medewerkers en het creeren van een gelijkwaardig speelveld met andere landen die staatsteun verlenen aan hun scale-ups. Veelbelovende technologische oplossingen hebben projecten nodig om hun waarde in de praktijk te bewijzen. Hier kan de overheid een actieve rol spelen door projecten aan scale-ups toe te kennen, waardoor ze internationaal projecten kunnen aantrekken.
6.7 Rol van de overheid en financiële garanties
Nederland beschikt over een goede set van subsidieregelingen. Echter, de overheid kan een doorslaggevend verschil maken door garanties, demoprojecten en offtake agreements te faciliteren. Deze financiële garanties zijn essentieel voor de groei van scale-ups en kunnen door de overheid worden georganiseerd via bestaande financiële instellingen. Landen als Amerika, China, Duitsland en Frankrijk hebben succesvolle voorbeelden waar de overheid een actieve rol speelt in het ondersteunen van snelgroeiende innovatieve bedrijven die internationaal willen uitbreiden en groeien.
Tenslotte dienen we ons te realiseren dat we niet het enige land zijn in de wereld zijn waar de kansen gezien worden. Snelheid is daarom van belang om een leidende positie in de nieuwe economie te bemachtigen. Sterke en duidelijke regelgeving helpt daarbij. Met de kanttekening dat de daarbij behorende toestemmingen (vergunningen) voldoende snel geregeld moeten worden.
Slotwoord
Onze visie is gebaseerd op een combinatie van wetenschappelijke, historische en bedrijfskundige inzichten. Op sommige onderdelen is het al vrij duidelijk waar de toekomstige wereld en haar energiesysteem naartoe beweegt, denk aan zon- en windenergie, maar ook elektrisch vervoer. Op andere gebieden, zoals bijvoorbeeld warmte en waterstofgebruik lopen de inzichten nog erg uiteen en is het nog niet duidelijk welke technieken wel of niet zullen werken en daardoor ‘groot’ worden in de toekomst. Dit zal sterk samenhangen met het kritische punt voor grote transities: ‘wordt de nieuwe techniek economisch wel voordeliger dan het alternatief?’
Wij nodigen iedereen uit suggesties, aanvullingen en kritische vragen te delen, zodat we samen het beeld van onze nieuwe wereld en nieuwe economie kunnen aanscherpen. Want alleen samen kunnen we de energietransitie realiseren.
We komen graag in contact!
Bronnen
https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/38/bijna-helft-elektriciteitsproductie-uit-hernieuwbare-bronnen
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/duurzame-energie/meer-duurzame-energie-in-de-toekomst
https://www.iea.org/energy-system/transport/electric-vehicles
https://www.linkedin.com/pulse/hydrogen-fuelcell-vehicle-great-idea-theory-paul-martin/
Comments